Kambiyo senetleri, kıymetli evrakın tüm özelliklerini taşır ve uygulamada en yaygın olarak kullanılan kıymetli evrak çeşididir. Kanunen emre yazılı olarak düzenlenen, içerdikleri hak bakımından mutlaka bir para alacağını konu edinen, ekonomik alanda çok işlem ve etki gören önemlerine binaen Türk Ticaret Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiştir.
- Bir alacak hakkını içerir.
- Uluslararası bir nitelik taşır.
- Bir borç ilişkisini kurucu niteliktedir.
- İmzaların ve beyanların bağımsızlığı ilkesi geçerlidir.
- Ödenmesi için senedin ibrazı gereklidir.
- Gerekli şekil şartlarına uygun olmalıdır.
- Emre yazılı senetlerdir.
- Senedi imzalayanlar, kefil sıfatı ile imzalamış olsalar dahi müteselsil borçlu durumundadır.
- Senetlerde mahfuz (saklı) olan hak, senet ile beraber doğar, senetten önce yoktur.
- Kanunen emre yazılı senetlerdir.
- Şekil şartlarına tâbidirler.
- Devir, ödeme, üzerlerine imza atanların hak ve yükümlülükleri, hak sahiplerinin haklarını kullanmak için yerine getirmeleri gereken şartlar, söz konusu senetlere bağlı alacakların takibi, zaman aşımı bakımından özel kurallara tâbidirler.
- Kanuni veya kazai atıfet mehilleri geçerli değildir.
Kambiyo senetleri poliçe, bono ve çek olarak kabul edilir.
1. Poliçe: Poliçe belirli bir kişi emrine, diğer bir kişiye verilen ödeme yetkisini kapsayan bir senettir. Poliçede üç taraflı ilişkiyi düzenleyen bir senettir. Senedi düzenleyen keşideci, bir kişiye borçlu iken diğerinden alacaklıdır. Keşideci alacaklı olduğu kişiye hitaben düzenlediği senedi borçlu olduğu kişiye teslim eder. Borçlu senedi kabul ettiğinde keşideci aradan çekilmiş olur. Borçlu isterse borcunu keşideciye veya diğer alacaklıya ödemekte serbesttir.
Senedi düzenleyen (keşideci), üçüncü bir kişiye (muhatap) poliçede gösterilmiş olandiğer bir şahsa (lehdar) veya onun emri havalesine, senette belirtilen vadede belirli bir meblağı ödeme emrini, kanunun aradığı şekil şartlarını yerine getirmek kaydıyla yöneltir. Poliçeyi düzenleyenin (keşideci) hem muhatapla hem de lehdarla ilişkisi vardır. Keşidecinin muhataptan alacağı, lehdara da borcu vardır. Keşideci poliçe düzenleyecek ve muhatabın da kabul etmesiyle aradan çekilmekte, muhataptan kendisine olan borcundan poliçede yazdığı tutar kadarını kendisinin borcu olan lehdara ödemesini istemektedir.
Poliçe hakkında daha fazla bilgi
2. Bono: Borçlusu tarafından imzalanarak alacaklıya verilen ve belli bir paranın, belli bir süre sonra ödeneceğini bildiren ticari belgeye bono (emre muharrer senet) denir. Bonoda cümle "ödeyiniz" şeklinde değil, "ödeyeceğim" şeklinde biter. Bu yönüyle bono bir ödeme vaadidir. Bono vadeli işlemlerde kullanılan bir senettir. Borçlu ödeme için ayıracak nakit parası olmaması dolayısıyla nakit ödeme yapmak yerine alacaklısına bono vermekle, ileride vade geldiğinde ödemek üzere borç altına girmiş olmaktadır.
Bonoda iki taraf bulunur: Borçlu (muhatap): Bono bedelini ödeyecek kişidir. Alacaklı (lehtar): Bono bedelini tahsil edecek kişidir.
Bono hakkında daha fazla bilgi
3. Çek: Çek bir bankaya hitaben yazılmış ve TTK da belirtilen hükümlere göre düzenlenmiş, ödeme emri niteliğinde olan kıymetli bir evraktır.
Çek de üç taraf bulunur: Keşideci, Çeki düzenleyen. Muhatap, Çeki ödeyecek banka şubesi borçlu. Hamil, Keşide edilmiş çeki elinde bulunduran kişi alacaklı.
Kambiyo senetlerine özgü nitelikler şunlardır:
- Kambiyo senetlerinde saklı (mahfuz) olan hak senet ile beraber doğar, senetten önce yoktur.
- Kambiyo senetleri kanunen emre yazılı senetlerdir.
- Kambiyo senetleri şekil şartlarına tâbidirler; örnek vermek gerekirse "poliçe" sözcüğünün senet metninde bulunmaması, o senedin poliçe olarak kabulüne engel olur.
- Kambiyo senetleri devir, ödeme, üzerlerine imza atanların hak ve yükümlülükleri, hak sahiplerinin haklarını kullanmak için yerine getirmeleri gereken şartlar, söz konusu senetlere bağlı alacakların takibi, zaman aşımı bakımlarından özel kurallara tâbidirler.
- Kambiyo senetlerinde kanuni veya kazai atıfet mehilleri geçerli değildir.
Kambiyo Çekleri (Dövizli Çekler): Ülkemizde, Türk Parasını Koruma Kanunu Hakkında 32 Sayılı Kararın 4. maddesine ve 32 Sayılı Karara ilişkin 91/32-5 Sayılı Tebliğin 5a, 5b ve 6. maddelerine göre yabancı para üzerinden çek düzenlenmesi, alınması ve çekle işleyecek döviz tevdiat hesabı açılması serbesttir.
Çek, hukuki mahiyeti itibariyle bir ödeme aracıdır. Ancak uygulamada çoğunlukla bono gibi kredi vasıtası olarak kullanılmaktadır. Dövizli çekler, yabancı para üzerinden düzenlenmiş çeklerdir. Söz konusu çekler şekil, ciro ve ödeme gibi konularda genel hukuk kuralları yanında, nitelikleri dolayısıyla kambiyo mevzuatının döviz idaresine ilişkin bağlayıcı hükümlerine de tabidir.
1. Dövizli Çek Türleri ve Özellikleri: Yabancı paralar üzerinden düzenlenmiş başlıca çek türleri, seyahat çekleri (travellers’ cheque), euro çekler (eurocheque), banka çekleri, şahıs çekleri, International money order (IMO), US treasury cheques (ABD hazine çekleri), emekli maaş çekleri (döviz üzerinden düzenlenmiş)'dir.
- Seyahat çekleri: İngilizce “Travellers”, Fransızca “Cheque de Voyage”, Almanca “Reisescheck” denilen seyahat çekleri iş adamları ve turistlerin yanlarında para taşımalarındaki güçlük ve tehlikeyi önlemek amacıyla bazı itibarlı yabancı banka ve kuruluşlar tarafından çeşitli kupürlerde tedavüle çıkarılan çeklerdir. Türkiye'deki bankalar konvertibl paralar üzerinden düzenlenmiş seyahat çeklerini kabul etmektedirler. Seyahat çekleri, bu çeki satın alırken üzerini imzalayan şahsın emrine tanzim edilmiş niteliktedir. Çeki başka bir şahıs kullanamaz.
Seyahat çekleri, bunları ihraç eden banka ve kuruluşlara göre değişik tip, renk ve karakterdedir. Ancak genel olarak hepsinde bulunması gereken ortak özellikler ise şunlardır:
- Yabancı dilde yazılmış seyahat çeki ibaresi,
- Seri numarası,
- Çeki çıkaran banka veya kuruluşun adı,
- Tatbik imza (signature), karşıt imza (countersignature),
- Ciro boşluğu,
- Döviz cinsi ve miktarı,
- Faksimile imza (çeki çıkaran kuruluşun başkan veya genel müdürünün imzası),
- Düzenlenme yeri ve tarihi,
- Elektronik bant,
- Çekin geçerli olduğu ülkeler (hiçbir kayıt yoksa her ülkede geçerlidir).
- Çek sahibinin vergi numarası.
- Euro Çekler (Eurocheque / EC): Avrupa ve Akdeniz ülkelerini kapsayan, çek ve garanti kartının birlikte kullanılmasını gerektiren bir ödeme sistemidir. EC sisteminde, bir banka nezdinde hesabı bulunan kişi hesabından ödeme yapabilmek için çek ve ilgili bankaca üretilen kartı almakta, Europay tarafından belirlenen koşulların tamamına uygun olacak şekilde düzenleyeceği çeki kart ile birlikte ibraz ederek ödeme talebinde bulunmaktadır.
EC'in, muhatap banka tarafından ödenmesi ve garanti limitinden yararlanabilmesi için çekin aşağıdaki şartların tamamına uygun şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
- EC kartının, üzerinde yazan geçerlilik süresi içinde çek ödenmek üzere ibraz edilmelidir.
- EC kartı ile çek üzerindeki banka adı ve hesap numarası aynı olmalıdır.
- Kart numarası çekin arkasındaki ilgili bölüme tam olarak yazılmalıdır.
- Çek üzerine düzenlenme yeri ve tarihi mutlaka yazılacaktır. Düzenleme yeri Türkiye'de bir yer olmalıdır.
- Çekin arkasına ödeme yapılanın kimlik numarası ve türü yazılmalıdır.
- Aynı anda en fazla 3 adet çek ödenir.
- Çek tutarı ülkeye göre belirlenmiş garanti limitini aşmamalıdır.
- Çekin üzerindeki para cinsi alanı doldurulacaktır. Çek üzerinde tek bir para birimi yazılı olmalıdır.
2. Banka Çekleri: Bir bankanın diğer bir banka üzerine, üçüncü bir şahıs veya başka bir banka emrine düzenlediği çeklerdir.
- Şahıs Çekleri: Bir firma veya şahsın yurt dışındaki bir bankada bulunan hesabı üzerine düzenlediği çeklerdir. Söz konusu çekler herhangi bir şekilde muhatap banka tarafından garanti edilmediğinden ve hesabın bulunduğu bankadan provizyon alma olanağı bulunmadığından riski en yüksek çek türüdür. Şahıs çekleri bazı özel durumlar dışında bankalar tarafından tahsile alınmakta, iştira edilmemektedir. Asıl sahipleri dışındaki üçüncü kişilerin ibraz ettiği eurocheque ve seyahat çekleri de şahıs çeki olarak işlem görmektedir.
- International money order (IMO): Bankalar veya posta idareleri tarafından belli bir kişi emrine tanzim edilir ve keşide çeki niteliğini taşırlar. İlk sahipleri tarafından ibraz edilmelidirler. Üçüncü şahıs adına ciro edilemezler.
- US treasury cheques (ABD hazine çekleri): ABD hükümeti tarafından sosyal güvenlik harcamalarını, gelir vergisi ödemelerini ve diğer hizmetler için gerekli ödemeleri karşılamak üzere çıkarılan çeklerdir. Hazine çekleri yüksek tutarlı olmalarından dolayı diğer çeklere göre daha fazla risk taşıdıklarından, bankalarca iştiraya alınırken çok titiz davranılır.
- Emekli Maaş Çekleri: Yurtdışında bulunan kuruluşlar tarafından, bu kuruluşlardan emekli olan Türk vatandaşlarına emekli aylıklarına karşılık düzenlenen çeklerdir.
sayfa 1
sonraki sayfa >>>>>
