Borçlusu tarafından imzalanarak alacaklıya verilen ve belli bir paranın, belli bir süre sonra ödeneceğini bildiren ticari belgeye bono (emre muharrer senet) denir.
- Borçlu (muhatap): Bono bedelini ödeyecek kişidir.
- Alacaklı (lehtar): Bono bedelini tahsil edecek kişidir.
Bonoda cümle "ödeyiniz" şeklinde değil, "ödeyeceğim" şeklinde biter. Bu yönüyle bono bir ödeme vaadidir. Bono vadeli işlemlerde kullanılan bir senettir. Borçlu ödeme için ayıracak nakit parası olmaması dolayısıyla nakit ödeme yapmak yerine alacaklısına bono vermekle, ileride vade geldiğinde ödemek üzere borç altına girmiş olmaktadır. A’nın satacağı malı vardır, Z’nin de bu mala İhtiyacı olmakla beraber ödeyecek nakdi (parası) yoktur. A, malı Z’ye satar ve karşılığında da bono alır.
- Ödeme zamanı geldiğinde lehtar (alacaklı) muhataba (borçluya) başvurarak tutarı tahsil eder ve senedi verir.
- Lehtar (alacaklı) ödeme zamanını beklemeden bir bankaya gider ve senedi iskonto ettirerek bedeli tahsil eder. Borç vadesi geldiğinde de muhatap (borçlu) borcunu bankaya öder. Senedin iskonto ettirilmesinde muhatap için bir kazanç ya da kayıp yoktur. Ancak lehtar ve banka kazançlıdır. Lehtar vadeden önce tahsilât yapmış olur. Banka ise senet üzerinden bir miktar iskonto keser ve bu da bankanın kazancı olur.
Bono bir kredi aracıdır. Muhatap borcunu hemen ödememekte, ödemeyi bir süre sonra yapmak sureti ile kredi sağlamış olmaktadır. Aynı şekilde alacaklı da senedi bir bankaya kırdırarak senet tutarını tahsil eder ve bu şekilde bankadan kredi sağlar. Bununla birlikte, özellikle piyasanın ekonomik anlamda güvenli çalışma isteğinin sonucu olarak, bankalarca ya da başka kurumlarca verilen plastik kartların ve çek kullanımının kredili ödeme aracı biçiminde yaygınlaşması nedeniyle bono kullanımı gittikçe azalmaktadır.
- Senet metninde "Poliçe" kelimesini ve eğer senet Türkçeden başka bir dilde yazılmışsa o dilde poliçe karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
- Muayyen bir bedelin ödenmesi hususunda kayıtsız ve şartsız havaleyi,
- Ödeyecek olan kimsenin (Muhatabın) ad ve soyadını,
- Vadeyi,
- Ödeme yerini,
- Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun ad ve soyadını,
- Düzenleme tarihi ve yerini,
- Düzenleyenin imzasını, ihtiva eder.
Kıymetli evrak niteliğinde bir senet olan bono, özel şekil şartlarına tabidir. Bonodaki şekil şartları TTK’nın 688.maddesinde düzenlenmiştir. Bu şartlar şunlardır:
2.1. Senet Metninde Bono veya Emre Muharrer Senet Sözcüğü: Bonoda şekil şartını yerine getirmek için ister "Emre Muharrer Senet", ister "Bono" kelimeleri kullanılabilir, her ikisi de yasal terimlerdir. Bono Türkçeden başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono karşılığında kullanılan sözcük olmalıdır.
2.2. Kayıtsız ve Şartsız Belirli Bir Bedel Ödeme Vaadi: Ödeme vaadinin belli bir tutara (para borcuna) ilişkin olması gerekir. Aynı senet üzerinde, senet bedelinin hem yazı hem de rakamla gösterilmesi halinde, iki tutar arasında fark bulunursa yazı ile gösterilen geçerlidir.
2.3. Vade: Vade esaslı bir şekil şartı değildir. Vade şekli gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenir.
2.4. Ödeme Yeri: Senet üzerinde ödeme yeri yoksa düzenleme yeri ödeme yeri sayılır. Düzenleme yeri de keşidecinin adının yanında ki yer düzenleme dolayısı ile ödeme yeri sayılır.
2.5. Kime ve Kimin Emrine Ödenecekse Onun Ad ve Soyadı: Bonoda lehdarın (alacaklı) adı ve soyadı yazılmalıdır. Çünkü bono hamiline düzenlenemez.
2.6. Senedin Tanzim Edildiği Gün ve Tarih: Bonoda tanzim tarihi esaslı şekil şartlarındandır. Eğer senette düzenlenme tarihi yoksa senet bono niteliği kazanamaz.
2.7. Senedi Tanzim Edenin (Düzenleyenin) İmzası: Bono üzerinde asıl borclunun imzası olması gerekir. Ayrıca borclunun imzasının yanında ad ve soyadının da olması gerekir. Ancak sadece borclunun imzasının olması senedi geçerli kılar. Bononun altında borçlunun imzası yoksa veya imza sahte ise, böyle bir belge bono sayılmaz. İmza, kişinin kimliğini, hüviyetini gösteren bir belgedir.
Bono düzenlenirken zorunlu şekil şartlarına uyulması gerekir. Yukarıda verilen şekil şartlarına uyulduğu takdirde düzenlemede herhangi bir zorluk ile karşılaşılmaz. Ancak özellikle rakam yazılırken çok dikkat edilmesi gerekir.
Bono, ciro ve teslim yoluyla bir başkasına devredilebilir. Ciro, bir senet üzerindeki hakların başka bir kişiye kayıtsız ve şartsız devredilmesi için yapılır. Ciro eden kimseye ciranta denir. Ciro, kambiyo senetlerinin arka yüzüne yapılır. Ciro, şu şekillerden biri ile yapılır.
4.1. Tam Ciro: Ciranta, senedin arka yüzüne ciro yapacağı kimsenin ad ve soyadı(Varsa Ünvanı) ile "Ödeyiniz" kelimesini yazar ve altına imzasını atar.
4.2. Beyaz Ciro: Ciranta, senedin arka yüzüne sadece "Ödeyiniz" kelimesini yazar ve altına imzasını atar.
Bononun tahsil ve takibi alacaklı tarafından bizzat yapılabileceği gibi banka aracılığı ile de yapılabilir. Alacaklı vadeyi (ödeme günü) bekler ve muhataptan borcunu ödemesini ister. Muhatap borcunu vadesinde öderse sorun olmaz. Alacak tahsil edilir. Ancak bono tahsili banka aracılığı ile de yapılabilir. Banka aracılığı ile tahsil işleminde şu aşamalar takip edilir:
- Alacaklı bankaya giderek senedi kırdırır(iskonto ettirir).
- Banka vade yaklaşınca borçluya senedin kendisinde olduğunu ve vade gelince kendisine ödeme yapmasını belirten bir ihbarname (bildirme yazısı) gönderir.
- İhbar üzerine borçlu bankaya ödeme yapar ve senedi bankadan alır.
- Banka hizmeti karşılığı hesapladığı komisyon tutarını düşerek tahsil ettiği bedeli senet alacaklısına öder.
- Eğer borçlu borcunu ödemez ise noter aracılığı ile borçluya ödememe protestosu çekilir. Protesto uyarı niteliğinde bir yazıdır. Senet ödeme gününden itibaren iki iş günü içinde ödenmezse protesto ettirilir. Vade hafta sonuna gelirse hafta sonunu takip eden bir iş günü içinde protesto ettirilir.
Senet banka tarafından masraflar tahsil edildikten sonra senet alacaklısına iade edilir.
- Alacaklı icra(borçlunun mallarına el konulması) veya rücu (borçluya tekrar başvurma) yollarına gidebilir.
5.1. Haksız Protesto: Protesto, borcu ödeyememe halini gösterir. Bu nedenle vade dolmadan ya da borçlunun eline ihbarname ulaşmadan haksız protesto çekilmesi borçluyu zor durumda bırakabilir. Borçlunun ticari itibarı zedelenebilir. Böyle bir durum oluşur ve borçlu zarar görürse borçlu maddi ve manevi zararı kusurlu olan bankadan veya noterden talep edebilir.
5.2. Ödeme İşlemleri: Borçlu borcunu ödemeden önce senedin şekil şartlarına uyup uymadığını denetler. Bir eksik varsa ödemeden kaçınabilir. Borçlu alacaklı bilgilerini kontrol ettikten sonra ödemeyi yapar. Ancak bono ciro ile başkalarına devredilmiş ise senedi elinde bulunduranın yasal alacaklı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Her ciroda devralan kişi, sonrakinde devreden kişi olmalıdır. Buna ciro silsilesi(zinciri) denir. Zincir bozulmuş ise bonoyu elinde bulunduran meşru (yasal) alacakl değildir. Borçlu bu senedi ödememelidir. Çünkü zincir çalınma veya kaybolma sırasında bozulur.
5.3. Borçlunun Ödememesi Halinde Sorumlular: Borçlu borcunu ödemez ise hamil (alacaklı) icra yoluna başvurabileceği gibi diğer sorumlulara da başvurabilir. Senet üzerinde imzası bulunan cirantalar kendinden sonra gelene karşı sorumludurlar.
Poliçede,
- Keşideci alacaklı durumdadır.
- Keşideci, borçluya ödeme emri göndermekte ve poliçe üzerindeki tutarı ödemesini talep etmektedir. Başka bir ifade ile emretmektedir. Halbuki bonoda (promessdry note): Keşideci, borçlu olan taraftır ve alacaklıya borcunu ödemeyi vaad etmektedir. Yurt dışında bono “Commercial paper” olarak da adlandırılmaktadır.
