1. Mizanın Tanımı: Mizan, muhasebede kontrol aracı olarak kullanılan, hesapların belli tarihlerde tekrar incelendikten sonra, borç ve alacak toplamlarıyla bakiyelerinin bir tabloya toplu bir şekilde yazılmasıyla oluşan özet bir tablodur. Mizan, hesapların gerçek duruma uygun olup olmadığını, kurallarına göre çalıştırılıp çalıştırılmadığını da kontrol etmemizi sağlar.
Mizan çeşitleri 3 türlüdür. Bunlar aylık mizan, genel geçici mizan ve kesin mizandır.
1.1. Aylık Mizan: Yevmiye defteri kayıtlarını defterikebire geçirdikten sonra genellikle ay sonlarında kontrol amacı ile düzenlenen mizandır.
1.2. Genel Geçici Mizan: 31 aralık tarihinde düzenlenen, aylık mizanlardan farklı olmamakla beraber bütün muhasebe dönemini kapsayan mizandır. Bu mizana aralık ayı mizanı da denir.
1.3. Kesin Mizan: Dönem sonu işlemleri ile ilgili yevmiye ve defterikebir kayıtları yapılarak hesapların defterikebir bakiyeleri, envanter sonuçlarına göre düzeltildikten sonra yani dönem sonu ile ilgili kayıtlardan sonra düzenlenen mizandır.
2. Mizanın Şekli: İşletmeler yevmiye defteri kayıtlarını defteri kebire geçirdikten sonra genellikle ay sonlarında defteri kebir hesaplarının borç ve alacak tutarları ile borç ve alacak bakiyelerini bir cetvel halinde düzenlerler. İşletmeler hesapları görmek ve kontrol etmek istediklerinde mizan düzenleyebilirler.
| Sıra No |
HESAP İSMİ | TUTAR | KALAN | ||
| BORÇ | ALACAK | BORÇ | ALACAK | ||
| TOPLAM | |||||
3. Mizanın Düzenlenmesi: Mizan düzenlerken defterikebire aktarılmış yevmiye defteri kayıtlarını kapsadığından Mizanın başına mizanın düzenleniş tarihi ve mizana dahil edilmiş en son yevmiye maddesi numarası kaydedilir.
Yevmiye defteri borç ve alacak sütunları toplamı ile mizanın borç ve alacak tutarları toplamının birbirine eşit olması gerekmektedir. Borç ve alacak bakiyeleri kendi aralarında eşit olmalıdır. Yevmiye defteri toplamı ile mizan toplamının birbirine eşit olmaması durumunda, yevmiye kayıtlarından bazılarının defterikebire geçirilmemiş olması veya yanlış geçirilmiş olması veya defterikebirden mizana hatalı aktarılmış olması söz konusu olabilir.
Mizanın borç ve alacak tutarlar sütunlarının birbirine eşit olmaması da, yevmiyede hatalı kaydın olduğunu, yevmiyedeki bir kaydın defterikebire geçirilmediğini veya defterikebirden mizana hatalı aktarıldığını ifade eder. Böylece mizanlar yevmiye kayıtlarının doğruluğunu kontrol ettiği gibi yevmiye defterinden defterikebire ve oradan mizana aktarmaların doğru yapılıp yapılmadığını da kontrol eder.
Günümüzde bilgisayarların muhasebe işlemlerinde yoğun olarak kullanılmasıyla mizan düzenleme işlemi bir tuşa basmakla yapılabilir. Bilgisayar programları istenilen tarihte, istenilen tarih aralığında, kebir hesapları, alt hesaplar düzeyinde, bilanço sınıfları düzeyinde mizan çıkartabilmektedir.
4. Mizanın Yorumlanması: Düzenlenen mizanın önce toplamlar açısından eşitlikleri kontrol edilir. Buna göre mizanın tutar toplamları yevmiye ve kebir (büyük defter) toplamlarına eşit olmalıdır. Kalan toplamları da birbirine eşit olmalıdır. Alt hesapların toplamları ana hesap toplamlarına eşit olmalıdır.
Kodu 1 ve 2 ile başlayan varlık hesapları ya borç bakiyesi vermeli veya bakiye vermemelidir. Kodu 1 ve 2 ile başlayıp da eksi işaretli olan hesaplar ise ya alacak bakiyesi vermeli veya bakiye vermemelidir. Kodu 3, 4 ve 5 ile başlayan kaynak hesapları ya alacak bakiyesi vermeli veya bakiye vermemelidir. Bu hesapların içinde de eksi işaretli olanlar borç bakiyesi verebilir veya bakiye vermez. Kodu 6 ile başlayan (-) işaretli hesaplar borç bakiyesi verir veya bakiye vermez. Kodu 6 ile başlayan işaretsiz hesaplar ya alacak bakiyesi verir veya bakiye vermez. Kodu 7 ile başlayan hesapların büyük bir kısmı borç bakiyesi verir veya bakiye vermez. 7'li hesaplardan yansıtma hesapları alacak bakiyesi verir veya bakiye vermez.
Örnek: İşletmenin büyük defter kayıtları aşağıda verilmiştir. Buna göre işletmenin aylık mizanını düzenleyiniz.
| BORÇ | 100 KASA HESABI | ALACAK | |
| 24.000 12.000 30.000 |
12.000 25.000 |
||
| 66.000 | 37.000 | ||
| BORÇ | 121 ALACAKAK SENETLERİ HS | ALACAK | |
| 36.000 11.000 |
|||
| 47.000 | |||
| BORÇ | 252 BİNALAR HESABI | ALACAK | |
| 90.000 120.000 |
|||
| 210.000 | |||
| BORÇ | 320 SATICILAR HESABI | ALACAK | |
| 40.000 | 70.000 25.000 |
||
| 40.000 | 115.000 | ||
| BORÇ | 400 BANKA KREDİLERİ HESABI | ALACAK | |
| 33.000 50.000 25.000 |
|||
| 108.000 | |||
| BORÇ | 500 SERMAYE HESABI | ALACAK | |
| 229.000 | |||
| 229.000 | |||
| BORÇ | 102 BANKALAR HESABI | ALACAK | |
| 17.000 40.000 |
10.000 | ||
| 57.000 | 10.000 | ||
| BORÇ | 153 TİCARİ MALLAR HESABI | ALACAK | |
| 38.000 45.000 40.000 12.000 |
|||
| 135.000 | |||
| BORÇ | 255 DEMİRBAŞLAR HESABI | ALACAK | |
| 35.000 40.000 10.000 |
40.000 15.000 |
||
| 85.000 | 55.000 | ||
| BORÇ | 321 BORÇ SENETLERİ HESABI | ALACAK | |
| 49.000 30.000 |
|||
| 79.000 | |||
| BORÇ | 421 BORÇ SENETLERİ HESABI | ALACAK | |
| 10.000 20.000 |
25.000 12.000 |
||
| 30.000 | 37.000 | ||
Mizan düzenlenirken ilk önce büyük defter hesaplarının toplamları alınır. Toplamları alınan hesaplar mizanın tutar kısmına aktarılır. Hesapların borç toplamları borç sütununa, alacak toplamaları alacak sütununa aktarılır. Daha sonra bakiyeleri kalan kısmına yazılır. Hangi taraf daha fazla ise yani ne taraf bakiye veriyorsa kalan kısmında ilgili yere kaydedilir.
| Sıra No |
HESAP İSMİ | TUTAR | KALAN | ||
| BORÇ | ALACAK | BORÇ | ALACAK | ||
| 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |
100 Kasa Hesabı 102 Bankalar Hesabı 121 Alacak Senetleri Hesabı 153 Ticari Mallar Hesabı 252 Binalar Hesabı 255 Demirbaşlar Hesabı 320 Satıcılar Hesabı 321 Borç Senetleri Hesabı 400 Banka Kredileri Hesabı 421 Borç Senetleri Hesabı 500 Sermaye Hesabı |
66.000 57.000 47.000 135.000 210.000 85.000 40.000 - - 30.000 - |
37.000 10.000 - - - 55.000 115.000 79.000 108.000 37.000 229.000 |
29.000 47.000 47.000 135.000 210.000 30.000 - - - - - |
- - - - - - 75.000 79.000 108.000 7.000 229.000 |
| TOPLAM | 670.000 | 670.000 | 498.000 | 498.000 | |
Görüldüğü gibi mizanda tutar kısmının borç ve alacak toplamları eşit, kalan kısmının borç ve alacak toplamları da kendi arasında eşit çıkmıştır.
