Özkaynak Yöntemi: Bu yöntemde iştirak önce maliyet bedeli ile muhasebeleştirilir. Daha sonra bu tutar, yatırım yapılan ortaklığın özkaynağından yatırımcının payına düşen kısmı gösterecek şekilde, artırılır veya azaltılır. Bu işlem yapılırken, ana ortaklığın payına düşen net kar veya zarar gelir tablosunda, diğer özkaynak kalemlerindeki artışlar ise niteliklerine göre sermaye yedeklerinin ilgili hesabında gösterilir. Yatırım yapılan ortaklıktan alınan kar payları iştirak tutarından düşülür. (TMS-6)
Maliyet Yöntemi: Bu yöntemde yatırımlar maliyet değeri ile muhasebeleştirilir. Yatırımcıya dağıtılan kar payları ise gelir tablolarında gösterilir.
Bu standardın (Türkiye Muhasebe Standartları 6) konusu işletmelerin iştiraklerdeki yatırımlarının muhasebeleştirilmesidir.
Yatırımların muhasebeleştirilmesi özkaynak ile maliyet yöntemi esas alınarak yapılır.
Önemli etkinliğin var olduğu saptanan iştiraklerin muhasebeleştirilmesi özkaynak yöntemi ile yapılır.
Bu yöntemde, iştirak önce maliyet bedeli ile muhasebeleştirilir. Daha sonra bu tutar, yatırım yapılan ortaklığın özkaynağından yatırımcının payına düşen kısmı gösterecek şekilde, artırılır veya azaltılır. Bu işlem yapılırken, ana ortaklığın payına düşen net kar veya zarar gelir tablosunda, diğer özkaynak kalemlerindeki artışlar ise niteliklerine göre sermaye yedeklerinin ilgili hesabında gösterilir. Yatırım yapılan ortaklıktan alınan kar payları iştirak tutarından düşülür. Bu gibi değişikliklere örnek olarak; duran varlıklar ve menkul kıymetlerin yeniden değerlemesi, kur farkları ve şirket birleşmelerinden doğan farklar gibi değişiklikler verilebilir.
Konsolidasyon ve özkaynak yöntemiyle muhasebeleştirme kapsamı dışında kalan şirket yatırımları maliyet yöntemiyle muhasebeleştirilir.
Bu yöntemde, yatırımcı, yatırım yaptığı ortaklıktaki yatırımı maliyet bedeli ile muhasebeleştirir. Yatırımdan sağlanan kar payları ise ilgili dönemin gelir tablosunda gösterilir. Dağıtılmayan kar payları ile ilgili herhangi bir kayıt yapılmaz.
Özkaynak Yönteminin Uygulanması:
Madde 12, Özkaynak yönteminin uygulanmasına ilişkin yöntemlerin birçoğu TMS-5 Konsolide Finansal Tablolar standardında açıklanan konsolidasyon yöntemine benzemektedir. Ayrıca bir bağlı ortaklığın satın alınmasında uygulanan konsolidasyon yöntemine ilişkin genel kavramlar bir iştirake yapılan yatırımın muhasebeleştirilmesinde de uygulanır.
Madde 13, Bir iştirakteki yatırım bu standartta açıklandığı şekliyle önemli etkinliğe sahip olduğu tarihten itibaren özkaynak yöntemi ile muhasebeleştirilir. Bu tür iştirakin alımında elde etme maliyeti ile yatırım yapılan iştirakin belirlenebilir gerçeğe uygun net aktif değerinin yatırımcının payına düşen kısmı arasındaki fark (olumlu veya olumsuz) işletme birleşmelerine ilişkin Türkiye Muhasebe Standardına göre muhasebeleştirilir.
Madde 14, Özkaynak yöntemi uygulanırken iştirakin mevcut olan en son finansal tabloları kullanılır. Bunlar genellikle yatırımcının finansal tablo tarihleri ile aynıdır. Yatırımcı ve iştirakinin raporlama tarihlerinin farklı olduğu durumlarda iştirakler yatırımcının kullanımı için yatırımcının raporlama tarihi itibariyle finansal tablolarını hazırlar. Bunun uygulanabilirliğinin zor olduğu durumlarda farklı raporlama tarihli finansal tablolar kullanılabilir. Tutarlılık kavramına göre raporlama dönemlerinin uzunluğu ve raporlama tarihleri arasındaki fark dönemden döneme aynı olmalıdır.
Madde 15, Farklı raporlama tarihlerindeki finansal tablolar kullanıldığında iki raporlama tarihi arasında yatırımcı ile iştiraki arasında meydana gelen önemli olay ve işlemlerin etkisi düzeltilir.
Madde 16, Yatırımcının finansal tabloları genellikle aynı durumlardaki işlem ve olaylar için Türkiye Muhasebe Standartları kullanılarak hazırlanır. İştirakin aynı durumlardaki işlem ve olaylar için farklı muhasebe standartları kullandığı durumlarda özkaynak yöntemi uygulanırken iştirakin finansal tabloları üzerinde gerekli düzeltmeler yapılır. Bu tür düzeltmelerin hesaplanmasının uygulanabilir olmadığı durumlarda finansal tablo dipnotlarında gerekli açıklamalar yapılır.
Madde 17, Bir iştirakin yatırımcı ortaklığın mülkiyeti dışında imtiyazlı hisseleri bulunduğu durumlarda yatırımcı kardan veya zarardan payına düşeni hesaplarken imtiyazlı hisselere ilişkin temettülerin (dağıtılsın veya dağıtılmasın) etkisini düzeltir.
Madde 18, Özkaynak yönteminde yatırımcının iştirakin zararlarındaki payı iştirakin kayıtlı değerine eşit veya bu değeri aşıyorsa yatırımcı bu zarardaki payını hesaba almayı durdurur. Bu durumda iştirak sıfır değeri ile rapor edilir. Yatırımcının iştirak adına bir takım yükümlülükler altına girdiği ya da ödemeler yaptığı durumlarda bunlar için ek zararlar (gerektiğinde karşılık yoluyla) hesaba alınır. Eğer iştirak daha sonraki dönemlerde kar rapor ederse yatırımcının iştirakin karındaki payı daha önceden hesaba alınmayan net zarardaki payına eşit duruma geldiğinde yatırımcı tarafından hesaba alınır.
Madde 19, İştirake yapılan yatırımın değerinde,geçici olmayan bir düşüş varsa, yatırımın kayıtlı değeri azaltılır. Bu azalış her iştirak için ayrı ayrı belirlenir ve uygulanır.
