1. Devalüasyonun Tanımı: Devalüasyon, sabit kur sistemlerinde ödemeler bilançosu açık veren ülkenin, devlet tarafından alınan bir kararla, ulusal paranın dış satınalma gücünün düşürülmesidir. Kısaca devalüasyon milli paranın değerinin yabancı paralar karşısında düşürülmesi olarak tanımlanabilir.
Enflasyonun yüksek olduğu ülkelerde para arzı ülkedeki toplam kıymetlerden çok fazladır. Normalde ülkenin toplam kıymetleri kadar paranın piyasada olması gerekir.
Merkez Bankası karşılığı olmayan miktarda para basar. Karşılıksız basılan para yüzdesi kadar paranın değeri düşürülür. Devalüasyon yapılarak para arzı ve kıymet bedeli biribirine eşitlenir. Bu durumda yerli para değer kaybederken yabancı paraların değeri artacaktır.
Revelüasyon: Milli paranın değerinin yabancı paralar karşısında yükseltilmesidir.
2. Devalüasyonun Nedenleri:
- İhracatı arttırmak, özendirmek ve avantajlı hale getirebilmek için devalüsyona gidilir.
- Yurt içinde üretilen mal ve hizmetlerin fiyatları artarsa, yabancı paraların satın alma gücününde aynı oranda artırılması için devalüsyona gidilir.
- Enflasyonun kontrol altında tutulamadığı dönemlerde, Uluslararası Para Fonunun (İMF) baskısıyla devalüasyona gidilir.
3. Devalüasyonun etkileri:
- İhracat artarken, ithalat azalır.
- Dış ticaret açığı azalır.
- Artan ihracat ile ülkenin milli geliri artmış olur.
Yapılan devalüasyonun ekonomiye dengeye ulaştırabilmesi için aşağıdaki ekonomik koşulların mevcut olması gerekir.
- Diğer ülkelerin, karşı devalüasyon yapmamaları gerekir.
- Enflasyonun düşürülmüş olması gerekir.
- İhraç malları, talebi artıran ürünler olmalıdır.
Türkiye'de 1946, 1958 ve 1970 yıllarında istikrar programları çerçevesinde büyük devalüasyon yapılmıştır. 1977-1980 arası belirli aralıklarla yapılan devalüasyonlar o tarihten bu yana günlük ayarlamalara dönüşmüştür. Ne var ki, kambiyo denetimi hala geçerli olduğundan günlük ayarlamalar, para değerini piyasa şartlarına göre serbestçe belirlenmesi anlamına gelmemektedir. Türkiye'de para birimi düşürülmesi işlemi, Türk Lirası'nın Amerikan Doları karşısındaki değerine göre yapılmakta ve çapraz kurlar, dolara göre belirlenmektedir.
Türkiye'deki devalüasyon tarihleri ve oranları:
7 Eylül 1946 tarihinde % 54,3 oranında,
4 Ağustos 1958 tarihinde % 68,9 oranında,
10 Ağustos 1970 tarihinde % 40 oranında,
21 Eylül 1977 tarihinde % 9,1 oranında,
1 Mart 1978 tarihinde % 23 oranında,
10 Haziran 1979 tarihinde % 43,7 oranında,
24 Ocak 1980 tarihinde % 32,7 oranında,
5 Nisan 1994 tarihinde % 51 oranında,
22 Şubat 2001 tarihinde % 28,4 oranında, devalüasyon gerçekleştirilmiştir.
